Normal Comparison and Chained Comparison in Python

अभी तक हमने जितने भी Examples Create किए हैं, उन सभी में हमने केवल Standard Addition, Multiplication जैसे Arithmetical Operations ही Perform किए हैं, जबकि सभी अन्‍य Objects की तरह ही Numbers भी Python में एक प्रकार का Object ही होते हैं और हम Numbers का भी किसी अन्‍य Number के साथ समान रूप से Comparison कर सकते हैं।

Normal Comparison के अन्‍तर्गत हम दो संख्‍याओं के बीच कुल 6 तरह के Comparison कर सकते हैं, जिन्‍हें Less Than ( < ), Greater Than ( > ), Less Than or Equal To ( <= ), Greater Than or Equal To ( >= ), Equal To ( == ) और Not Equal To ( != ) के नाम से जाना जाता है। इन सभी Comparison Operators को Relational Operators भी कहते हैं और ये सभी Operators दो Operands के बीच Comparison करके Comparison का Result True या False के माध्‍यम से एक Boolean Object के रूप में Return करते हैं। इन सभी Relational Operators को निम्‍न Example द्वारा आसान तरीके से समझा जा सकता है-

[code]
FileName: RelationalOperators.py
var1 = 12
var2 = 10
print(var1, "<", var2, ":", var1 < var2)
print(var1, ">", var2, ":", var1 > var2)
print(var1, "<=", var2, ":", var1 <= var2)
print(var1, ">=", var2, ":", var1 >= var2)
print(var1, "!=", var2, ":", var1 != var2)
print(var1, "==", var2, ":", var1 == var2)

Output
12 < 10 : False
12 > 10 : True
12 <= 10 : False
12 >= 10 : True
12 != 10 : True
12 == 10 : False
[/code]

ये Comparison करने का किसी भी Programming Language में Use किया जाने वाला Normal तरीका है। लेकिन Python थोड़ा अलग तरीके से भी Comparison करने की सुविधा देता है क्‍योंकि Python में हम Comparison की Chaining भी कर सकते हैं, जो कि सामान्‍यत: C/C++ जैसी Languages में Allowed नहीं है।

इसे समझने के लिए पहले हम निम्‍नानुसार एक Example Create कर लेते हैं, ताकि इस Concept को समझना आसान हो जाए-

[code]
FileName: RelationalOperatorsChaining.py
var1 = 10
var2 = 20
var3 = 30

print(var1, "<", var2, "<", var3, ":", var1 < var2 < var3)
print(var1, "<", var2, ">", var3, ":", var1 < var2 > var3)
print(var1, "<", var2, "<=", var3, ":", var1 < var2 <= var3)
print(var1, "<", var2, ">=", var3, ":", var1 < var2 >= var3)
print(var1, "<", var2, "!=", var3, ":", var1 < var2 != var3)
print(var1, "<", var2, "==", var3, ":", var1 < var2 == var3)

print()

print(var1, ">", var2, "<", var3, ":", var1 > var2 < var3)
print(var1, ">", var2, ">", var3, ":", var1 > var2 > var3)
print(var1, ">", var2, "<=", var3, ":", var1 > var2 <= var3)
print(var1, ">", var2, ">=", var3, ":", var1 > var2 >= var3)
print(var1, ">", var2, "!=", var3, ":", var1 > var2 != var3)
print(var1, ">", var2, "==", var3, ":", var1 > var2 == var3)

print()

print(var1, "<=", var2, "<", var3, ":", var1 <= var2 < var3)
print(var1, "<=", var2, ">", var3, ":", var1 <= var2 > var3)
print(var1, "<=", var2, "<=", var3, ":", var1 <= var2 <= var3)
print(var1, "<=", var2, ">=", var3, ":", var1 <= var2 >= var3)
print(var1, "<=", var2, "!=", var3, ":", var1 <= var2 != var3)
print(var1, "<=", var2, "==", var3, ":", var1 <= var2 == var3)

Output
10 < 20 < 30 : True
10 < 20 > 30 : False
10 < 20 <= 30 : True
10 < 20 >= 30 : False
10 < 20 != 30 : True
10 < 20 == 30 : False

10 > 20 < 30 : False
10 > 20 > 30 : False
10 > 20 <= 30 : False
10 > 20 >= 30 : False
10 > 20 != 30 : False
10 > 20 == 30 : False

10 <= 20 < 30 : True
10 <= 20 > 30 : False
10 <= 20 <= 30 : True
10 <= 20 >= 30 : False
10 <= 20 != 30 : True
10 <= 20 == 30 : False
[/code]

जैसाकि हम इस Example Program और इसके Output से समझ सकते हैं, Python हमें एक ही Statement में Multiple Relational Operators को Continuously Specify करने की सुविधा देता है। इस तरह से Relational Operators की Chaining करके हम एक तरह से Logical AND Operator की जरूरत को ही पूरा कर रहे होते हैं जिसके परिणामस्‍वरूप हमारा Program काफी ज्‍यादा Easy to Understand बन जाता है।

यानी यदि इसी Program को हमें Logical AND Operator का प्रयोग करते हुए लिखना होता जैसाकि हमें C/C++, Java, C# जैसी Languages में करना होता है, तो हमारा Modified Program कुछ निम्‍नानुसार होता-

[code]
FileName: RelationalOperatorsUsingLogicalAND.py
var1 = 10
var2 = 20
var3 = 30
var1 = 10
var2 = 20
var3 = 30

print(var1,"<",var2,"and",var2,"<",var3,":", var1<var2 and var2<var3)
print(var1,"<",var2,"and",var2,">",var3,":", var1<var2 and var2>var3)
print(var1,"<",var2,"and",var2,"<=",var3,":", var1<var2 and var2<=var3)
print(var1,"<",var2,"and",var2,">=",var3,":", var1<var2 and var2>=var3)
print(var1,"<",var2,"and",var2,"!=",var3,":", var1<var2 and var2!=var3)
print(var1,"<",var2,"and",var2,"==",var3,":", var1<var2 and var2==var3)

print()

print(var1,">",var2,"and",var2,"<",var3,":", var1>var2 and var2<var3)
print(var1,">",var2,"and",var2,">",var3,":", var1>var2 and var2>var3)
print(var1,">",var2,"and",var2,"<=",var3,":", var1>var2 and var2<=var3)
print(var1,">",var2,"and",var2,">=",var3,":", var1>var2 and var2>=var3)
print(var1,">",var2,"and",var2,"!=",var3,":", var1>var2 and var2!=var3)
print(var1,">",var2,"and",var2,"==",var3,":", var1>var2 and var2==var3)

print()

print(var1,"<=",var2,"and",var2,"<",var3,":",var1<=var2 and var2<var3)
print(var1,"<=",var2,"and",var2,">",var3,":",var1<=var2 and var2>var3)
print(var1,"<=",var2,"and",var2,"<=",var3,":",var1<=var2 and var2<=var3)
print(var1,"<=",var2,"and",var2,">=",var3,":",var1<=var2 and var2>=var3)
print(var1,"<=",var2,"and",var2,"!=",var3,":",var1<=var2 and var2!=var3)
print(var1,"<=",var2,"and",var2,"==",var3,":",var1<=var2 and var2==var3)
[/code]